Bí ẩn Lệ Chi Viên – Nguyễn Trãi, anh hùng trả giá bằng cả dòng tộc
Trong lịch sử Đại Việt, hiếm có vụ án nào khiến hậu thế tranh luận dữ dội như “Lệ Chi Viên”. Cái chết đột ngột của vua Lê Thái Tông ở tuổi 20 đã mở ra chuỗi bi kịch chấn động triều đình, nơi danh tướng Nguyễn Trãi – người từng cùng Lê Lợi dựng nên cơ nghiệp nhà Lê – bị kết tội “tru di tam tộc”. Nhưng sau hàng thế kỷ, nhiều dấu vết hé lộ một câu chuyện khác: vụ án ấy có thể chỉ là màn kịch do bàn tay quyền lực hậu cung đạo diễn.
Ngọn Nguồn Định Mệnh
Theo sách Đông A di sự, ông ngoại của Nguyễn Trãi là Trần Nguyên Đán – bậc kỳ tài tinh thông mệnh lý, từng tiên đoán sự diệt vong của nhà Trần và sự nổi lên của Hồ Quý Ly. Ông hiểu rõ vận nước đã đến hồi suy kiệt, nên chọn cách kết thân với kẻ tiếm quyền để giữ an toàn cho dòng tộc.
Dù triều Trần sụp đổ, con cháu Trần Nguyên Đán vẫn được yên ổn, tạo điều kiện cho hai đứa cháu tài năng – Trần Nguyên Hãn và Nguyễn Trãi – được học hành và sau này trở thành anh hùng. Nhưng trong những lần xem số mệnh, ông tiên đoán Nguyễn Trãi là người mang số “làm nên đại nghiệp nhưng gặp họa diệt tộc”. Lời cảnh báo “chiếm thành thì lui binh” từ đó được khắc sâu trong tâm trí Nguyễn Trãi, như một điềm dữ vận vào đời ông.
Thăng Trầm Quan Lộ
Sau chiến thắng giặc Minh năm 1427, Nguyễn Trãi được ban nhiều chức tước trọng vọng: Quan Phục Hầu, Thượng Hộ Quốc, Tuyên Phụng Đại Phu, và đặc biệt là được ban quốc tính, mang họ vua – Lê Trãi. Ấy thế mà đời quan trường vốn không phải con đường bằng phẳng. Sau cái chết đầy uẩn khúc của Trần Nguyên Hãn và Phạm Văn Xảo – hai người tri kỷ – quyền lực của Nguyễn Trãi dần bị thu hẹp, chỉ còn lo lễ nhạc, biên soạn sử, định quy chế triều phục.
Tưởng chừng bị gạt khỏi chính trường, nhưng vua Lê Thái Tông vẫn trọng dụng ông, phục hồi tước vị cũ, mời trở lại triều đình. Tuy nhiên, Nguyễn Trãi sớm xin cáo quan về Côn Sơn, thực hiện lời dặn của tổ phụ: “lui binh khi đã thành công”. Ai ngờ, chính quyết định ấy lại đưa ông đến định mệnh bi thảm.
Đêm Định Mệnh Ở Vườn Vải
Mùa thu năm 1442, vua Lê Thái Tông đi duyệt binh miền Đông, ghé nghỉ tại chùa Côn Sơn – nhà của Nguyễn Trãi. Ít lâu sau, nhà vua qua đêm cùng Nguyễn Thị Lộ tại “Lệ Chi Viên”, rồi đột ngột băng hà. Tin dữ lan khắp kinh thành, và chỉ trong chốc lát, Nguyễn Trãi cùng người vợ tài hoa bị khép tội giết vua. Ngày 16 tháng 8 âm lịch, án tru di tam tộc được thi hành tàn khốc.
“Đại Việt Sử Ký Toàn Thư” ghi lại sự kiện ấy ngắn gọn, nhưng ẩn chứa muôn điều nghi ngờ. Người đời sau vẫn tự hỏi: liệu một bậc trung thần như Nguyễn Trãi có thể phản nghịch? Hay có bàn tay nào đó đã cố tình sắp đặt?
Âm Mưu Sau Bức Màn Hậu Cung
Nhiều học giả hiện đại – trong đó có Phan Duy Kha, Lã Duy Lan và Đinh Công Vĩ – cho rằng mọi bi kịch bắt đầu từ sự ganh ghét và tranh quyền giữa các phi tần. Bấy giờ, vua Lê Thái Tông truất ngôi Nghi Dân để lập Bang Cơ, con của phi Nguyễn Thị Anh. Trong khi đó, phi Ngô Thị Ngọc Dao – mẹ của hoàng tử Tư Thành (sau là Lê Thánh Tông) – bị giam lỏng vì bị Nguyễn Thị Anh hãm hại. Vợ chồng Nguyễn Trãi đã liều mình cầu xin và che chở cho bà Ngọc Dao, khiến Nguyễn Thị Anh coi họ là mối hiểm họa.
Một bài thơ cổ lưu trong “Ngọc phả họ Đinh” ám chỉ rằng Bang Cơ thực ra không phải con ruột của vua. Nếu tin đồn ấy bị phơi bày, Nguyễn Thị Anh sẽ mất tất cả – ngôi báu của con, danh phận của mình, thậm chí là mạng sống. Bà ta được cho là đã ra tay sát hại vua Thái Tông ngay tại nơi Nguyễn Trãi đang đón tiếp, rồi vu tội cho ông để diệt khẩu và bịt miệng những người biết chuyện.
Sau Cơn Bão Lịch Sử
Hai hoạn quan thân cận của vua – Đinh Thắng và Đinh Phúc – cũng bị giết ngay sau đó. Thái sư Đinh Liệt bị bắt giam nhiều năm, rồi mới được thả nhờ sự can gián của công chúa Ngọc Lan. Dường như Nguyễn Thị Anh đã dọn sạch mọi dấu vết có thể lộ ra bí mật của mình.
Mãi đến năm 1464, vua Lê Thánh Tông – con của Ngô Thị Ngọc Dao, người từng được Nguyễn Trãi cứu giúp – đã ra chiếu minh oan: “Lòng Ức Trai sáng tựa sao Khuê”. Ông phục hồi danh dự, truy phong tước vị cho Nguyễn Trãi và cho con cháu trở lại làm quan. Nhưng ngay cả vua Lê Thánh Tông, có lẽ cũng hiểu rõ chân tướng, chỉ là vì thể diện hoàng tộc nên đành giữ kín.
Hào Quang Và Bóng Tối
Hơn nửa thiên niên kỷ trôi qua, vụ án “Lệ Chi Viên” vẫn là nỗi ám ảnh lịch sử. Bao nhiêu hội thảo, bao công trình nghiên cứu được tổ chức – tất cả đều nhằm đi tìm công lý cho Nguyễn Trãi và Nguyễn Thị Lộ. Cuốn “Lễ Nghi Học Sĩ Nguyễn Thị Lộ Với Thảm Án Lệ Chi Viên” (2004) đã khẳng định lại một góc nhìn nhân văn: hai con người tài hoa ấy không phản nghịch, họ chỉ là nạn nhân của vòng xoáy quyền lực và ghen tuông trong chốn cung đình.
Câu chuyện Lệ Chi Viên, dù bao thế kỷ đã qua, vẫn là lời nhắc về sự mong manh của danh vọng, và về ánh sáng trung trinh không bao giờ tắt – ánh sáng của Nguyễn Trãi, người đã để lại cho đời câu bất hủ: “Ức Trai tâm thượng quang Khuê tảo.”
Tham khảo: Lịch sử