Mỹ áp thuế 46%: Lời cảnh báo rõ ràng cho doanh nghiệp Việt – Đã đến lúc phải thật sự thay đổi?

Liệu một cú đánh mạnh có thể khiến cả nền kinh tế tỉnh giấc? Khi Mỹ – thị trường xuất khẩu lớn nhất của Việt Nam – bất ngờ đưa ra mức thuế đối ứng lên đến 46% đối với hàng hóa Việt, giới xuất khẩu trong nước không thể không giật mình. Phải chăng đây là cú hích bắt buộc để chúng ta nhìn lại mình, nhìn lại chiến lược "một chân trụ" vốn đã tồn tại quá lâu?

Theo Tổng cục Hải quan, riêng trong năm 2024, Mỹ chiếm tới 29,5% tổng kim ngạch xuất khẩu của Việt Nam. Một con số quá lớn để có thể dễ dàng "chia tay". Nhưng đi kèm với sự lớn mạnh, cũng là rủi ro ngày càng cao. Những nhóm ngành chủ lực như dệt may, đồ gỗ, thủy sản, điện tử – vốn là niềm tự hào – giờ đây lại đang nằm trong tầm ngắm của các rào cản thương mại từ Mỹ. Không chỉ thuế, mà còn là tiêu chuẩn môi trường, lao động, và nhất là yêu cầu khắt khe về xuất xứ rõ ràng để chống gian lận thương mại.

Tại hội thảo "Cafe doanh nhân HUBA" ngày 10/5, ông Phạm Bình An, Phó viện trưởng Viện Nghiên cứu Phát triển TP HCM, đã thẳng thắn nhìn nhận: Doanh nghiệp Việt không còn nhiều lựa chọn. Hoặc là thay đổi, hoặc là bị động hứng đòn. Ông cho rằng việc tái cơ cấu và giảm phụ thuộc vào thị trường Mỹ không chỉ là phản ứng nhất thời mà nên trở thành một chiến lược dài hạn.

Thật vậy, trong khi Mỹ trở nên khó đoán, Việt Nam lại đang nắm trong tay một lợi thế hiếm có: mạng lưới hiệp định thương mại tự do (FTA) rộng khắp. Từ Nhật Bản, châu Âu, Úc cho tới khối ASEAN – đều là những thị trường tiềm năng với rào cản kỹ thuật thấp và thuế ưu đãi. Cùng với đó, chính thị trường nội địa – vốn thường bị xem nhẹ – lại có thể trở thành chỗ dựa chiến lược, nhất là khi hạ tầng logistics và công nghiệp phụ trợ trong nước ngày càng phát triển, đặc biệt tại TP HCM.

Ở góc độ ngành nghề, những đơn vị đi đầu như ngành dệt may đang thể hiện quyết tâm rõ ràng. Ông Phạm Văn Việt, Phó Chủ tịch Hiệp hội Dệt may Thêu đan TP HCM, cho biết mục tiêu sắp tới là nâng tỷ lệ nguyên liệu nội địa từ 40% lên 60% – một bước đi quan trọng để tránh rủi ro bị điều tra và giảm dần phụ thuộc vào nguyên liệu nhập khẩu.

Nhưng "giảm phụ thuộc" chưa đủ. Doanh nghiệp Việt đang đứng trước hai làn sóng lớn: “xanh hóa” và “số hóa”. Đây không phải là trào lưu, mà là yếu tố sống còn. Nếu không theo kịp tiêu chuẩn quốc tế về môi trường và công nghệ, doanh nghiệp sẽ sớm bị gạt ra khỏi chuỗi giá trị toàn cầu, bất kể giá cả cạnh tranh đến đâu.

Ở cấp độ quốc gia, TS Cấn Văn Lực chia sẻ rằng Việt Nam đang tính đến ba kịch bản sau đàm phán với Mỹ:

Tích cực: thuế giảm còn 10%,

Trung tính: 20–25%,

Và tiêu cực nhất: giữ nguyên 46%.

Dù kịch bản trung tính được đánh giá là khả thi nhất, thì hậu quả vẫn không nhỏ: xuất khẩu có thể giảm từ 1,2–1,5%, và FDI có thể tụt 3–5%. Tăng trưởng GDP cũng có nguy cơ chỉ đạt 5,5–6%, ảnh hưởng nặng nhất sẽ là điện tử, thủy sản và nhựa – những ngành vốn phụ thuộc mạnh vào thị trường Mỹ.

Tại cuộc họp Chính phủ ngày 6/4, Thủ tướng Phạm Minh Chính đã nhấn mạnh: Quan hệ thương mại với Mỹ rất quan trọng, nhưng không thể là duy nhất. Ông khẳng định đây chính là thời điểm "vàng" để tái cấu trúc nền kinh tế theo hướng nhanh – bền vững – dựa trên khoa học và đổi mới sáng tạo.

Vậy câu hỏi đặt ra là: Nếu hôm nay doanh nghiệp chưa kịp thích nghi, thì ngày mai liệu còn chỗ đứng không?

Biến động này là thách thức thật đấy, nhưng cũng là lời nhắc để chúng ta ngừng lệ thuộc, mở rộng tầm nhìn, và xây dựng một chiến lược vững vàng hơn cho tương lai.