Hòa bình hay tan vỡ: Lựa chọn đau đớn của Kyiv
Tại thời điểm cả thế giới đang nín thở dõi theo tình hình chiến sự tại Ukraine, Tổng thống Volodymyr Zelensky một lần nữa rơi vào tình thế mà bất kỳ lãnh đạo nào cũng muốn tránh: đứng giữa hai ngã rẽ đều đầy rẫy tổn thất. Một bên là một thỏa thuận hòa bình được phía Mỹ thúc đẩy, mang dáng vẻ đẹp đẽ trên giấy nhưng lại mơ hồ, nhiều điều kiện bất toàn. Bên còn lại là nguy cơ không có thỏa thuận nào cả, đồng nghĩa với việc chiến tranh kéo dài vô hạn, tiếp tục bào mòn lực lượng, kinh tế và tinh thần của cả quốc gia.
Tổng thống Mỹ Donald Trump, người luôn muốn được ghi dấu lịch sử như một “anh hùng hòa giải”, đã tạm hạ nhiệt hạn chót mà ông từng đặt ra cho kế hoạch hòa bình tại Ukraine. Quyết định này không phải là sự nhân nhượng nào lớn, mà là dấu hiệu rõ ràng cho thấy các cuộc tiếp xúc giữa đặc phái viên Steve Witkoff và phía Nga tại Moskva khó có khả năng mở ra một bước đột phá thật sự. Khoảng cách giữa hai bên vẫn ở đó, thậm chí ngày một rộng hơn sau từng vòng đàm phán.
Phía Nga tiếp tục kiên định yêu cầu kiểm soát toàn bộ tỉnh Donetsk – điều mà Ukraine và hầu hết các đồng minh châu Âu xem là “lằn ranh đỏ” không thể vượt qua. Trong bản kế hoạch mà Mỹ bị rò rỉ tuần trước, phần nhượng bộ Donetsk đã không còn xuất hiện, có lẽ vì Washington hiểu rằng yêu cầu đó khiến thỏa thuận trở nên độc hại và không thể bán được cho Kyiv hay châu Âu. Nhưng việc Mỹ loại bỏ điều khoản ấy không có nghĩa Moskva sẽ thay đổi ý định. Trong suốt hơn 10 năm xung đột, Nga đã ba lần mở chiến dịch tấn công vào Ukraine, và quá khứ ấy đủ để khiến bất kỳ ai nghi ngờ tính chân thành của các đề xuất “ngừng bắn” từ Điện Kremlin.
Sự bế tắc cứ lặp đi lặp lại: phía Mỹ đàm phán một bộ yêu cầu với Kyiv, rồi lại thương lượng bộ yêu cầu khác với Moskva, với hy vọng hai mảnh ghép này có thể lắp vừa nhau. Nhưng chiến tranh không phải trò xếp hình. Những mảnh vỡ của lợi ích, mất mát và nỗi sợ không khớp theo logic của bàn giấy. Chính sự ảo tưởng ấy khiến các nỗ lực hòa bình luôn có cảm giác như sắp thành công, nhưng cuối cùng lại tan biến ngay trước khi chạm tay vào thực tế.
Nhiều nội dung trong dự thảo thỏa thuận chỉ tồn tại ở dạng khái niệm mơ hồ, như hạn mức quân đội Ukraine trong tương lai, khả năng Kyiv gia nhập NATO, hay việc Nga có được khôi phục vị thế trong nhóm G8 hay không. Tất cả những điều ấy – dù quan trọng – đều chỉ mang tính phỏng đoán. Lịch sử chứng minh những cam kết kiểu này dễ thay đổi hoặc biến mất hoàn toàn khi chạm đến thực tiễn phức tạp của chính trị và kinh tế sau chiến tranh. Thứ duy nhất đáng để quan tâm là: liệu thỏa thuận có thật sự chấm dứt được chiến sự hay không.
Và đó chính là điểm đau mà Zelensky phải đối mặt. Mọi bản kế hoạch đều đặt ông trước một lựa chọn tàn nhẫn: đồng ý đánh đổi một phần lãnh thổ để đổi lấy hòa bình chưa chắc đã bền vững, hoặc tiếp tục chiến đấu trong tình trạng lực lượng suy kiệt, rủi ro mất thêm đất và mất thêm người. Không lựa chọn nào là đẹp. Thậm chí có thể nói, cả hai đều là bi kịch theo cách riêng của nó.
Trong lúc giới ngoại giao còn đang vật lộn tìm lối ra, tình hình bên trong Ukraine lại càng thêm ngột ngạt. Một vụ bê bối tham nhũng mới vừa được khơi lại khi cơ quan điều tra khám xét nhà của Chánh văn phòng Tổng thống – người đồng thời là trưởng đoàn đàm phán. Đối với Kyiv, nơi cuộc chiến đã khiến mọi tài nguyên đều căng như dây đàn, bất kỳ vết nứt nào trong lòng bộ máy cũng có thể khiến dân chúng thêm mất niềm tin và làm suy yếu khả năng đàm phán.
Tình hình quân sự cũng không sáng sủa hơn. Ukraine đang thiếu hụt nhân lực nghiêm trọng, trong khi sự hỗ trợ tài chính từ châu Âu cho năm sau vẫn chưa chắc chắn. Trên chiến trường, Nga đang gây sức ép đồng thời trên ba hướng: đẩy nhanh tại Zaporizhzhia, leo từng bước nhưng chắc chắn ở Pokrovsk, và áp sát khu vực Kupiansk ở phía Bắc. Kyiv không thể dàn lực lượng mỏng đến mức phải chống đỡ ba mặt trận căng thẳng trong cùng một thời điểm như hiện nay. Phần lãnh thổ còn lại của Donetsk dưới quyền Ukraine cũng đang lâm nguy khi Kramatorsk liên tục hứng đòn tấn công bằng UAV tầm ngắn.
Không còn mấy ai tin rằng Ukraine có thể giành lại những vùng đất đã mất trong thời gian tới. Điều duy nhất mà Kyiv và các đồng minh đang hy vọng – dù đầy rủi ro – là sức ép chiến tranh sẽ khiến nước Nga kiệt quệ trước. Tuy nhiên, với một quốc gia kín tiếng như Nga, không ai có thể dự đoán khi nào sự chịu đựng của họ chạm đến giới hạn. Cuộc nổi loạn Wagner năm 2023 là minh chứng rõ nhất: những điều tưởng như phi lý hoàn toàn có thể xảy ra chỉ trong vài chục giờ hỗn loạn.
Còn Ukraine thì không thể chờ đợi phép màu đó. Mọi vấn đề của họ đều đang lộ rõ: sự mệt mỏi của dân chúng, áp lực kinh tế, mâu thuẫn trong nội bộ, và nỗi lo ngày càng tăng về khả năng phòng thủ lâu dài. Zelensky không chỉ phải chống lại quân đội Nga, ông còn phải chống lại thói quen mơ hồ của chính trường quốc tế – nơi các cường quốc đôi lúc đánh đồng nhu cầu sống còn của một quốc gia với những toan tính địa chính trị của riêng họ.
Càng về cuối năm, bức tranh càng ảm đạm. Ý tưởng buộc Ukraine phải nhượng đất để đổi lấy hòa bình – điều từng bị Kyiv và cả châu Âu coi là không thể chấp nhận – nay đã len lỏi vào bản thảo kế hoạch hòa bình 28 điểm của phía Mỹ. Dù nó biến mất trong đề xuất phản hồi của châu Âu, nhưng vẫn nằm trong kỳ vọng tối đa mà Nga đang đeo đuổi. Một vòng lặp quen thuộc sắp lặp lại: đặc phái viên của Trump sẽ đến Moskva, nghe Putin khẳng định không nhượng bộ, rồi lại truyền đạt với Washington. Sau đó, Zelensky sẽ chịu sức ép mới, và thế giới sẽ lại chứng kiến thêm một “thời hạn hòa bình” được đặt ra để rồi lại trôi qua trong vô nghĩa.
Trong mọi biến số ấy, có một điều bất biến: Ukraine không có đặc quyền được từ bỏ. Nga có thể dừng tay khi thấy phù hợp. Nhưng đối với Ukraine, cuộc chiến này là câu hỏi sinh tử cho cả một dân tộc. Họ không thể chọn rút lui. Không thể chọn mệt mỏi. Không thể ngừng chiến đấu.
Zelensky không ở trong thế lựa chọn giữa tốt và xấu. Ông đứng trước lựa chọn giữa điều tồi tệ và điều còn tồi tệ hơn. Và dù kết cục ra sao, lịch sử sẽ ghi lại rằng Ukraine đã phải trả một cái giá nặng nề để tồn tại – một cái giá mà có lẽ cả thế giới sẽ phải tự hỏi: liệu chúng ta đã thực sự làm đủ, hay chỉ đứng nhìn một dân tộc chống chọi trong cô độc?