Chiến tranh với Ukraine kéo dài đẩy người Nga vào vòng xoáy khó khăn kinh tế trầm trọng

Cuộc chiến mà Tổng thống Vladimir Putin phát động vào Ukraine từ tháng 2 năm 2022 giờ đây đã bước sang mùa đông thứ tư. Từ những ngày đầu Nga vẫn giữ giọng điệu tự tin rằng nền kinh tế “chưa hề hấn gì”, đến hiện tại, sự thật đang dần hiện rõ: cuộc chiến ngày càng kéo dài và đang làm nước Nga đau đớn về nhiều mặt. Những tác động không còn chỉ xuất hiện ở chiến trường hay trong các báo cáo kinh tế trên truyền thông quốc tế; chúng đã len lỏi trực tiếp vào đời sống của người dân Nga, từ các thành phố lớn như Moscow cho đến những vùng xa xôi hơn. Nhiều người bắt đầu nhận ra rằng đây không phải cuộc chiến “nhanh gọn” như họ từng được nghe, mà là một cuộc xung đột tiêu hao kéo dài khiến mọi thứ trở nên khó khăn hơn từng ngày.

Cuộc chiến trở nên gần hơn với người dân Nga

Trước đây, nhiều người Nga có cảm giác rằng chiến sự chỉ diễn ra ở bên ngoài lãnh thổ, cách xa cuộc sống thường nhật của họ. Nhưng hiện tại, nhiều vùng ở miền trung và miền nam Nga liên tục nghe tiếng còi báo động mỗi đêm. Các cuộc tấn công bằng máy bay không người lái và tên lửa từ phía Ukraine ngày càng táo bạo, nhắm thẳng vào các kho dầu, nhà máy năng lượng và đôi khi là khu dân cư. Đây là điều rất hiếm thấy trong nhiều thập kỷ qua ở Nga, và nó khiến người dân ý thức rõ ràng hơn rằng chiến tranh đang tới gần – và nó chẳng hề lãng mạn hay hào hùng như tuyên truyền. Những khu dân cư mất điện, những đám cháy bùng lên từ các kho nhiên liệu, những chuyến tàu bị gián đoạn. Tất cả trở thành dấu hiệu cảnh báo về một cuộc chiến đang thật sự gõ cửa.

Kinh tế Nga xuất hiện những vết nứt lớn sau thời gian dài cố gắng che giấu

Trong hai năm đầu, nền kinh tế Nga có vẻ “trụ vững” nhờ nhiều biện pháp kích thích khẩn cấp. Chính phủ đổ tiền vào các nhà máy quân sự, tăng mạnh lương cho công nhân quốc phòng, và dựa vào nguồn thu từ dầu khí để bù đắp cho các cú sốc từ lệnh cấm vận phương Tây. Có thời điểm, mức lương ở Nga tăng gần 20% trong năm 2024, khiến người dân cảm tưởng rằng đất nước vẫn ổn, thậm chí còn tốt hơn trước chiến tranh.

Nhưng tăng trưởng dựa trên chi tiêu quân sự chỉ là tấm chăn mỏng che tạm một cơ thể đang sốt cao. Đằng sau sự “phồn thịnh ngắn hạn” ấy là những vấn đề sâu xa mà chính quyền không thể che giấu mãi: doanh nghiệp không vay nổi vốn do lãi suất tăng, nhập khẩu khó khăn khiến giá mọi thứ đội lên, và nguồn thu của nhà nước từ dầu khí đang bị thu hẹp nhanh chóng do lệnh trừng phạt và giá dầu giảm. Nhiều nhà phân tích đã cảnh báo rằng nền kinh tế Nga đang hoạt động trong trạng thái “chiến tranh hóa”, nghĩa là mọi nguồn lực bị dồn vào quân sự, khiến khu vực dân sự bị bỏ mặc và yếu dần theo thời gian.

Áp lực đời sống khiến người dân phải thay đổi thói quen tiêu dùng

Một trong những dấu hiệu rõ nhất về sự suy yếu kinh tế là việc người dân giảm mạnh chi tiêu. Nhiều khảo sát từ các ngân hàng lớn của Nga cho thấy hóa đơn mua thực phẩm hàng tuần đã tăng gấp đôi so với vài năm trước. Nhưng dù giá tăng, lượng mua hàng lại giảm mạnh. Người dân chọn mua ít thịt, ít sữa, giảm trái cây, rau củ – vốn từng là những mặt hàng “bình thường” trước chiến tranh. Một phụ nữ trẻ gần Moscow chia sẻ rằng cô phải từ bỏ hàng ngoại, chuyển sang mua hàng nội địa, hạn chế quần áo và mỹ phẩm vì giá quá cao.

Đây là sự thay đổi rất lớn trong một xã hội vốn quen với việc tiếp cận hàng hóa quốc tế trong suốt nhiều thập kỷ. Dữ liệu từ X5 Group – chuỗi siêu thị lớn nhất nước Nga – cho thấy dù doanh thu tăng nhờ lạm phát, lợi nhuận của họ lại giảm gần 20% vì chi phí vận hành tăng cao và sức mua giảm sút. Nó phản ánh một thực tế rằng nền kinh tế đang “tăng trưởng giả tạo”: giá tăng nhưng không phải vì nhu cầu mạnh, mà vì thị trường mất cân bằng.

Thị trường bán lẻ lao đao, hàng loạt cửa hàng đóng cửa vì sức mua yếu

Kể từ khi chiến tranh bắt đầu, hơn 1.000 thương hiệu quốc tế đã rời bỏ Nga hoặc tạm ngừng hoạt động. Điều này để lại khoảng trống lớn trong ngành bán lẻ. Nhưng cú sốc mạnh nhất lại diễn ra năm nay, khi các thương hiệu nội địa cũng bắt đầu đóng cửa. Các báo cáo cho biết gần một nửa số cửa hàng thời trang tại Nga đã đóng cửa trong chỉ vài tháng gần đây. Thị trường điện tử – vốn chịu tác động nặng nề từ việc thiếu linh kiện nhập khẩu – đang rơi xuống mức thấp nhất trong gần 30 năm. Người dân trì hoãn mọi khoản chi lớn, từ việc mua điện thoại mới đến nâng cấp thiết bị gia đình. Không còn dòng tiền từ khách hàng, hàng loạt cửa hàng buộc phải giải thể hoặc thu hẹp.

Ngành ô tô và năng lượng – hai trụ cột quan trọng cũng bị ảnh hưởng nghiêm trọng

Ngành ô tô Nga gần như tê liệt khi nhiều hãng quốc tế rút lui. Giá xe tăng mạnh do thuế và chi phí linh kiện, khiến doanh số giảm gần 25% trong năm. Xe nhập khẩu và xe điện trở thành mặt hàng xa xỉ vì thuế môi trường, thuế nhập khẩu và chi phí vận chuyển đều tăng.

Trong khi đó, năng lượng – lĩnh vực mang lại nguồn thu lớn nhất cho nước Nga – lại đang chịu nhiều cú đánh từ Ukraine. Các cuộc tấn công bằng drone đã khiến nhiều nhà máy lọc dầu, cảng xuất khẩu và kho nhiên liệu bị hư hại. Có drone được cho là bay sâu đến hàng nghìn kilomet vào lãnh thổ Nga. Kết quả là giá xăng dầu trong nước tăng mạnh và một số vùng thậm chí còn xuất hiện tình trạng thiếu nhiên liệu. Điều này ảnh hưởng đến mọi lĩnh vực, từ giao thông, vận tải cho đến sản xuất công nghiệp.

Ngành công nghiệp nặng rơi vào khủng hoảng thầm lặng

Những lĩnh vực vốn được xem là “xương sống” của Nga như thép, khai khoáng và sản xuất máy móc cũng đang suy giảm rõ rệt. Lượng tiêu thụ thép trong nước giảm hơn 14%, nhu cầu sản xuất máy móc giảm đến 32%. Ngành khai thác than – từng là nơi tạo ra nhiều việc làm – đang trải qua giai đoạn tồi tệ nhất trong 10 năm, buộc nhiều doanh nghiệp phải cắt giảm sản lượng.

Sự suy giảm này không chỉ là con số thống kê; nó đồng nghĩa hàng trăm nghìn việc làm đang bị đe dọa, thu nhập giảm, và nhiều khu vực phụ thuộc vào công nghiệp nặng có nguy cơ suy thoái kéo dài.

Ngân hàng Nga đối mặt với rủi ro nợ xấu tăng cao

Ngân hàng Trung ương Nga cảnh báo tỷ lệ nợ xấu của doanh nghiệp đang tăng lên, đạt hơn 10%, tương đương hơn 100 tỷ USD. Điều này cho thấy nhiều công ty không còn đủ khả năng trả nợ do doanh thu giảm hoặc chi phí tăng. Nợ xấu trong mảng tiêu dùng cũng tăng lên 12%, chứng tỏ người dân vay nhiều hơn nhưng không trả nổi vì thu nhập giảm.

Rủi ro nợ xấu tăng khiến hệ thống ngân hàng phải siết tín dụng, tạo ra vòng xoáy tiêu cực khiến doanh nghiệp khó khăn càng thêm khó khăn.

Ngân sách thâm hụt lớn khi nguồn thu từ dầu khí giảm mạnh

Từ tháng 1 đến tháng 10, nguồn thu dầu khí của Nga giảm hơn 20% so với năm trước. Giá dầu giảm, đồng ruble mạnh lên và các biện pháp trừng phạt mới của Mỹ làm thị trường xuất khẩu của Nga bị thu hẹp đáng kể. Chính quyền Tổng thống Donald Trump (trong bối cảnh bài báo nói về kịch bản chính trị giả định tương lai của Mỹ) tiếp tục gây sức ép bằng cách trừng phạt các tập đoàn lớn như Rosneft và Lukoil, khiến các lệnh cấm trở nên nặng nề hơn.

Thâm hụt ngân sách đã tăng lên gần 2% GDP và dự kiến cuối năm có thể đạt 2,6%. Để bù đắp, chính phủ Nga buộc phải phát hành nhiều trái phiếu trong nước với lãi suất cao, thậm chí chuẩn bị phát hành trái phiếu bằng nhân dân tệ.

Gánh nặng thuế mới đè lên doanh nghiệp và người dân

Trong khi người dân vốn dĩ đã khó khăn, chính phủ Nga dự kiến tăng thuế VAT và mở rộng phạm vi đánh thuế, ảnh hưởng trực tiếp đến doanh nghiệp nhỏ và người tiêu dùng. Ngoài ra, Nga chuẩn bị áp thuế công nghệ mới lên thiết bị điện tử, đồng thời tăng thuế khi mua ô tô. Điều này báo hiệu rằng giá hàng hóa và dịch vụ sẽ tiếp tục tăng trong thời gian tới.

Điện Kremlin, theo một số nguồn tin, thậm chí đã yêu cầu truyền thông nhà nước không được nhắc đến tên Putin khi đưa tin về những chính sách thuế mới – dấu hiệu cho thấy họ hiểu rằng sự bất mãn đang gia tăng.

Nga chưa “sụp đổ”, nhưng nền kinh tế đang bước vào giai đoạn suy yếu sâu

Dù tình hình khó khăn, các chuyên gia nhận định Nga chưa rơi vào khủng hoảng toàn diện ngay lập tức. Nhưng xu hướng suy giảm rõ ràng đã bắt đầu và sẽ tiếp tục trong những năm tới. Nền kinh tế bị quân sự hóa khiến phần dân sự suy yếu, nguồn thu từ dầu khí giảm, chi phí chiến tranh tăng, lạm phát cao, thuế chồng thuế, hàng hóa đắt đỏ và đời sống người dân ngày càng khó khăn.

Một nhà kinh tế Nga nhận xét rằng đất nước đang tiến gần đến “ranh giới cảnh báo”, nơi chính phủ buộc phải lựa chọn giữa duy trì chiến tranh hay cứu lấy nền kinh tế. Và dù lựa chọn cuối cùng có thể chưa đến ngay lập tức, nhưng điều chắc chắn là người dân Nga sẽ tiếp tục phải trả giá cho cuộc chiến mà họ không có quyền lựa chọn.