Khám phá Hồ Ba Bể – Bản giao hưởng xanh giữa lòng miền núi Đông Bắc

 Ẩn mình giữa những dãy núi đá vôi hùng vĩ của Đông Bắc, Hồ Ba Bể được ví như “viên ngọc xanh” tinh khôi của thiên nhiên Việt Nam. Với mặt nước rộng hơn 500 ha, ở độ cao 150 mét so với biển, hồ hình thành từ ba con suối Pé Lầm, Pé Lù và Pé Lèng – hợp thành bức tranh sơn thủy sống động, nơi mây, rừng và sóng nước giao hòa như một bản nhạc không lời của tạo hóa.

Nằm trong Vườn quốc gia Ba Bể, nơi quy tụ hơn 1.000 loài thực vật và 80 loài động vật quý hiếm, hồ không chỉ là di sản thiên nhiên, mà còn là không gian văn hóa độc đáo của người Tày, Nùng, Dao... Những nếp nhà sàn, điệu hát then, lễ hội Lồng Tồng vẫn ngân vang, như sợi dây nối liền giữa con người và đất trời.

Năm 2012, Hồ Ba Bể được công nhận là Di tích quốc gia đặc biệt, khẳng định giá trị địa chất, cảnh quan và văn hóa hiếm có của vùng Đông Bắc.

Bừng sáng sức sống du lịch xanh

Những năm gần đây, Ba Bể trở thành điểm đến “phải ghé” của du khách yêu thiên nhiên. Hạ tầng giao thông ngày càng thuận lợi giúp lượng khách tăng kỷ lục — năm 2024, nơi đây đón hơn 300.000 lượt người. Dọc bờ hồ, hàng loạt homestay, nhà nghỉ mọc lên, tour chèo kayak, cắm trại, chụp ảnh bình minh trên hồ tạo nên sức sống rộn ràng cho cộng đồng địa phương.

Tuy nhiên, sự phát triển nhanh cũng mang đến những thách thức: rác thải sinh hoạt, nước thải chưa qua xử lý, và những công trình bê tông chen vào cảnh quan tự nhiên. Một số hoạt động văn hóa bị thương mại hóa, khiến bản sắc truyền thống đứng trước nguy cơ phai nhạt.

Cân bằng giữa phát triển và bảo tồn

Trước thực trạng đó, tỉnh Thái Nguyên (sau khi sáp nhập từ Bắc Kạn) cùng Ban Quản lý Vườn quốc gia Ba Bể đã đẩy mạnh các chương trình bảo tồn di sản. Các hộ dân ven hồ được hỗ trợ xây bể xử lý nước thải, thu gom rác định kỳ; các công trình xây dựng mới phải tuân thủ quy hoạch, sử dụng vật liệu thân thiện với môi trường để giữ cảnh quan nguyên sơ.

Bên cạnh đó, mô hình du lịch cộng đồng gắn với bảo tồn văn hóa được chọn là hướng đi bền vững. Các bản Pác Ngòi, Bó Lù, Cốc Tộc trở thành điểm mẫu, nơi du khách có thể ở cùng người bản địa, nghe hát then, ăn cá nướng, chèo thuyền ngắm hoàng hôn, và cảm nhận nhịp sống yên bình của miền sơn cước.

Theo ông Nguyễn Chu Thu – Phó Giám đốc Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch Thái Nguyên:

“Du lịch Hồ Ba Bể cần song hành giữa bảo tồn và phát triển. Không chỉ dựa vào cảnh quan thiên nhiên, mà còn phải giữ hồn văn hóa bản địa – đó mới là con đường lâu dài.”

Nhiều chương trình xanh đang được khuyến khích: tour “Chèo thuyền thu gom rác”, chiến dịch “Một cây xanh cho Ba Bể”, hay mô hình “Du lịch không rác thải” do thanh niên địa phương khởi xướng.

Du khách được vận động “3 không”: không xả rác, không gây ồn, không làm tổn hại thiên nhiên. Một số doanh nghiệp cam kết “3 xanh”: xây dựng xanh – vận hành xanh – trải nghiệm xanh, góp phần biến Ba Bể thành hình mẫu du lịch sinh thái của miền Bắc.

Hướng tới trung tâm du lịch sinh thái quốc gia

Tháng 6 vừa qua, Phó Thủ tướng Mai Văn Chính đã ký Quyết định 1407/QĐ-TTg phê duyệt Quy hoạch bảo tồn và phát huy giá trị Danh lam thắng cảnh Hồ Ba Bể. Mục tiêu là gìn giữ cảnh quan, hệ sinh thái và di sản văn hóa, đồng thời quy hoạch 19 phân khu chức năng đồng bộ – tạo nền tảng cho phát triển du lịch bền vững.

Ba Bể được định hướng trở thành Khu du lịch quốc gia trước năm 2030, trung tâm sinh thái – văn hóa – nghỉ dưỡng hàng đầu vùng Trung du và miền núi Bắc Bộ. Các sản phẩm nổi bật gồm:

• Du lịch sinh thái, nghỉ dưỡng, tâm linh (Động Hua Mạ, Đền An Mạ, Thác Đầu Đẳng, Động Puông, Ao Tiên, đảo Bà Góa)

• Du lịch cộng đồng tại bản Pác Ngòi, Bó Lù, Cốc Tộc

• Du lịch nông nghiệp, trải nghiệm sản phẩm OCOP, khám phá địa chất thạch nhũ và rừng nguyên sinh

Đặc biệt, tuyến du lịch liên vùng đang được xây dựng để kết nối Ba Bể với các điểm nổi tiếng như hồ Núi Cốc, thác Bản Giốc, hồ Na Hang, Cao nguyên đá Đồng Văn… hình thành “vòng cung di sản” độc đáo của miền Bắc.

Giữ hồn xanh cho tương lai

Hồ Ba Bể không chỉ là thắng cảnh, mà còn là “hơi thở xanh” của rừng núi và ký ức văn hóa của bao thế hệ người Tày, Nùng, Dao. Giữ gìn hồ hôm nay chính là giữ lại linh hồn của miền đất, nơi con người và thiên nhiên đã hòa quyện qua hàng trăm năm.

Nếu biết khai thác hợp lý, đặt bảo tồn làm gốc, Hồ Ba Bể sẽ trở thành hình mẫu du lịch sinh thái bền vững của Việt Nam — nơi mỗi bước chân du khách không chỉ chạm đến vẻ đẹp nguyên sơ, mà còn để lại dấu ấn xanh trong tim mình và trong chính di sản của đất nước.